 |
|
ENFORMEL ÇALIÞMA NEDÝR ?
Son yýllarda çok sýk kullanýlmaya baþlanan enformel kavramý; ‘Bilinen ve kabul gören geleneklere ve kurallara uygun olmayan, resmi gerekliliklerin dýþýnda kalan özelliklere sahip olmak’ anlamýna geliyor. Yani kýsacasý kayýtdýþý çalýþmak anlamýna geliyor.Türkiye’de de ekonominin ve istihdamýn çok önemli bir özelliðini enformel yapýsal durum oluþturmaktadýr. Özellikle Ýstanbul gibi metropol alanlarda kentsel iþgücü içinde enformel sektör oranýnýn yüksekliði ve bu sektörde esas itibariyle üretimin hiçbir mali ve sosyal güvenlik yasalarýna tabi olmamasý, buradaki istihdamýn çarpýcý yapýsýný belirleyen önemli unsurlar olarak görülmektedir. Artan göç olgusu bu sektörün giderek geniþlemesine yol açmaktadýr. Böylece kentsel alanlarda iþ
Enformel, kullanýldýðý alandaki ekonomik faaliyetleri ifade eden ‘kayýtsýz’, ‘resmi olmayan’, ‘yasa dýþý’ gibi baþka kavramlarý da çaðrýþtýrýr. Bu kavramlar ve içerdikleri anlamlar ilgilenilen konuya ve konularýn boyutlarýna baðlý olarak deðiþir. Ancak emek açýsýndan bakýldýðýnda hepsinin ortak özelliði, sýnýrlarý belli olmayan azami emek sömürüsü demektir.
Enformellik, istihdam açýsýndan kuralsýz, korunmasýz, güvencesiz çalýþmayý ifade ediyor. Ýþsiz sayýsý arttýkça, kuralsýz ve güvencesiz çalýþmanýn nasýl büyük bir hýzla arttýðýný ve yaygýnlaþtýðýný son yýllarda gördük. Çünkü iþsizlerin sayýsýnýn artmasý, ayný iþi daha ucuza yapabileceklerin sayýsýný da kaçýnýlmaz olarak arttýrýyor. Yüksek iþsizlik oranlarý patronlarýn elini güçlendirirken, çalýþma þansýna sahip olanlarýn, örgütlü olsalar bile ellerini zayýflatýcý ve onlarý pek çok yönden güçsüzleþtiren bir etki yaratýyor. Bu durum ayný zamanda, halihazýrda çalýþan iþçiler üzerinde sürekli iþinden olma, hak kayýplarý ve iþten atýlma korkusunun yaþanmasýna neden oluyor.
Türkiye’de iþgücünün yarýsýndan fazlasýnýn-yüzde 60nýn- saðlýk ve sosyal güvenceden yoksun olarak çalýþmak zorunda olduðu düþünüldüðünde, ‘enformellik’ artýk bir istisna deðil, genel bir kural haline gelmiþ durumda. Ancak dikkat edilirse enformel istihdamýn yaygýnlaþmasý genellikle kapitalist ekonominin çözülmesi gereken basit bir ‘kusuru’ gibi gösteriliyor. Kapitalizmin tamir edilebilir bir kusuru gibi gösterilen kayýt dýþýna kayma, kuralsýzlaþma durumu bir taraftan hýzla yaygýnlaþýrken, diðer taraftan kayýtlý ve örgütlü iþgücü üzerindeki tehditleri de arttýrýyor. Son yýllarda kamu-özel ayrýmý yapýlmaksýzýn hýzla artan geçici-sözleþmeli istihdam, 4-c uygulamasý, taþeronlaþtýrma vb, uygulamalarda bu etkinin doðrudan sonuçlarýný görmek mümkün.
Güvencesiz çalýþan iþçiler gerek çalýþma koþullarý bakýmýndan, gerekse ücret, sigorta vb. haklarý açýsýndan çalýþma yasalarýnýn kapsamý dýþýndalar. Çoðu ücretlerini zamanýnda alamýyor. Örgütlenme hakkýndan yararlanmak bir yana, pek çoðu yasal sigorta hakkýndan bile yoksunlar. Çoðu kayýtlý olmadýðý için çalýþýyor görünmüyor. Sigortalarý yatmadýðý için iþ kazasý geçirdiklerinde tedavileri yapýlmýyor. Ýþten atýldýklarýnda ya da ücretlerini alamadýklarýnda o iþyerinde çalýþtýklarýný kanýtlamalarý çok zor oluyor. Kýsacasý enformel istihdam edilenlerin çalýþmalarý gibi, yaþamlarý da enformel.
Hükümet ve sermaye örgütlerinin temsilcileri TV ve gazetelere ‘kayýt dýþý ekonominin kayýt altýna alýnmasý’ yönünde açýklamalar yapsa da, enformel ekonomik faaliyetlerin kayýt altýna alýnmasýnýn, ‘daha fazla vergi toplamak’ açýsýndan önemine dikkat çekilse de, bugüne kadar yaþanan pratikler, yapýlan açýklamalarla taban tabana zýtlýk gösteriyor.
Enformel çalýþanlar örgütlenmesi en zor kesim. Ama yaþadýklarý sorunlarýn aðýrlýðý nedeniyle örgütlenmeye ve mücadeleye en açýk kesimi de onlar oluþturuyor. Bu kesime yönelik sýnýrlý sayýda örgütlenme faaliyeti olmakla birlikte, çoðu baþarýsýzlýkla sonuçlanýyor. Çünkü normal olmayan bir çalýþma biçimine, normal araçlarla müdahale etmeye çalýþýlarak olumlu sonuç almak mümkün deðil.
Türkiye’de hýzla artan nüfus, göç ve kentleþme, enformel sektörün geliþmesi için uygun bir ortam yaratmaktadýr. Bunun yanýnda, yüksek vergi ve sosyal güvenlik primleri, bürokratik engeller, düzenleyici yasalardan ve idari yüklerden kaynaklanan sorunlar, iþgücü piyasasýna Ýliþkin mevzuatýn eksikliði, sanayiinin yapýsý ve küçük ölçekli iþyerlerinin aðýrlýklý niteliði, zayýf rekabet gücü gibi faktörler enformel çalýþmanýn kapsamý ve boyutunu etkileyen diðer faktörler arasýnda yer almaktadýr.
Küçük iþletmelerin yaygýnlýðý, izlemeyi ve denetlemeyi zorlaþtýrdýðý için, bu durumu, bu nitelikli iþletmelerin kayýt dýþý faaliyetlerini kolaylýkla göstermesine imkan vermektedir.
Vergi yükü, kayýp ve kaçaðý enformel ekonominin önemli bir unsurudur. Türk vergi sisteminin içerdiði istisna ve muafiyetlerin fazlalýðý, yarattýðý bürokrasi, vergi idaresinin yeterince etkinliðe kavuþmamýþ olmasý ve vergi denetiminin sýnýrlý kalmasý enformel ekonominin oluþumunda etkili olmaktadýr.
Kentsel Yerler Küçük ve Þirketleþmemiþ Ýþyerleri Anketi’ne göre Enformel sektörde çalýþanlarýn büyük çoðunluðunu 31–40 yaþ grubu oluþturmaktadýr (% 30). Enformel sektörde çalýþanlarýn oraný, kýrk yaþýna kadar artarken, bu yaþtan sonra hýzla azalmaktadýr. Kýrk yaþýndan sonra özellikle enformel sektörde istihdam edilen kadýnlarýn sayýsýndaki azalma çok daha fazladýr.
Enformel sektörde kendi hesabýna veya iþveren olarak çalýþanlarýn büyük çoðunluðunu yine 31–40 yaþ grubu oluþturmaktadýr. Bu iþe baþlamadan önce iþ sahiplerinin % 44’ünün baþka bir iþyerinde ücretli veya çýrak, % 16’sýnýn ise baþka bir iþyerinin sahibi veya ortaðý olarak çalýþtýðý dikkate alýndýðýnda; Enformel sektörde faaliyet gösteren iþyeri sahiplerinin çoðunlukla belli bir iþ deneyiminden sonra bu sektöre girdikleri söylenebilir.
Enformel sektörde ücretli olarak çalýþanlarýn büyük çoðunluðunu ise gençlerin oluþturduðu dikkati çekmektedir. Bu sektörde ücretli çalýþanlarýn % 78’i otuz yaþýn altýndadýr. Enformel sektörde ücretli çalýþanlarýn yaþ ortalamasýnýn düþük olmasý, iþyeri sahiplerinin yanlarýnda genç yaþ grubundaki kiþileri istihdam etmeyi tercih ettiklerini göstermektedir.
Çalýþmak, bir taraftan iþçiler için yaþamýný zor koþullarda sürdürmesini, diðer taraftan da sömürü ve güvencesizlik ikilemi içinde gerçekleþiyor. Enformellik giderek etki alanýný geniþletirken sosyal güvencesizlik, kitlesel iþsizlik, düþük ücretler ve emek üzerindeki baskýlar önümüzdeki dönemde de çalýþma yaþamýnýn deðiþmez sorunlarý olarak gündemdeki yerini koruyacak gibi görünüyor.
|
|
| |
Ortalama Puan: 5
Toplam Oy: 1
|
|
|
lgili Konular
|
| zgnm, bu yaz iin yorumlar aktif deil. |
|
